تالار صف سلام فتحعلیشاهی

نقاشی صف سلام فتحعلی شاهی

قصر یا باغ نگارستان بین سال‌های ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هـ .ق (۱۸۱۳-۱۸۰۷ م.) به فرمان فتحعلی شاه قاجار، با هدف ایجاد یک مرکز ییلاقی ـ حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد. به دلیل وجود نقاشی‌ها و نگاره‌های متعددی از  فتحعلی شاه و درباریان او در ساختمان‌های مختلف، این باغ به نگارستان شهرت یافت. با تغییرکاربری باغ نگارستان در دوره رضاشاه بخش زیادی از عمارت‌های قاجاری به همراه نقاشی‌های دیواری فتحعلی شاهی تخریب و از بین رفت.

یکی از نقاشی‌های مشابه نقاشی‌های قدیم و تخریب شده قصر نگارستان، اثر صف سلام فتحعلی شاهی مورد نظر ماست که همان دیوارنگاره مجلس بندی شاهی عمارت دیوانی قم است. این اثر از بهترین و ارزنده‌ترین نمونه‌های نقاشی «صف سلام» دوران قاجار است. با توسعه مسجد بالاسر در نزدیکی حرم حضرت معصومه (س) در قم بین سال های ۱۳۵۰تا ۱۳۷۵ ه. ش، عمارت دیوانی تخریب و این نقاشی‌ها از دیوار جدا شد و به تهران منتقل شدند. به استناد بررسی‌های تاریخی و سبک‌های هنری، این نقاشی احتمالا به سال ۱۲۴۸ ه.ق (۱۸۳۳ م.) به قلم میرزا محمدعلی نقاش و به فرمان کیکاووس میرزا (فرزند بیست و هشتم فتحعلی شاه و حاکم وقت قم) به تصویر کشیده شده است.

ویژگی‌های نقاشی

این نقاشی دیواری که با تکنیک رنگ و روغن روی بستر گچ ترسیم شده، شامل ۵۴ قطعه و ابعادی وسیع در حدود ۲٫۵×۲۰ متر است. طبق اسناد موجود تعداد افرادی که در این نقاشی حضور داشته اند ۱۵۰نفر بوده اند که در حین جدا کردن اثر از دیوار، بخشی از نقاشی تخریب می شود و امروز بخشی به جا مانده که تعداد ۹۰ نفر در آن دیده می شود. این نقاشی دیواری ارزشمند با نشان دادن نقش محوری، جامه فاخر و تزیینات خیره کننده شاه (بازوبند های مصرع از کوه نور و دریای نور) و جلوس او بر تخت طاووس معروف، به همراه صف طویل فرزندان و فرزندزادگان آراسته وی، به خوبی القاء گر شوکت و قدرت حاکم قاجار و بزرگی سلطنت و خاندان اوست.

وجه تاریخی و سیاسی

 اما اهمیت این اثر، جدا از تکنیک هنری و ابعاد باشکوهش، وجه تاریخی و سیاسی آن است، چرا که تمامی اولاد و احفاد فتحعلی شاه را به آن زمان که هر یک از تیره‌ها و اقوام مختلف ایرانی و صاحب مناصبی سیاسی و حکومتی بودند؛ با شمایل همگون، خلعت مخصوص، ذکر نام و به ترتیب سن، جایگاه و نسب به معرض نمایش گذاشته است.

نادرترین نقش‌مایه‌ دوران قاجار

دیوارنگاره صف سلام فتحعلی شاهی جزء نادرترین و پربهاترین نقش‌مایه‌های دوران قاجار است که با همت عالی دانشگاه تهران و با همکاری مرمتگران و پژوهشگران، جانی تازه گرفته و درچهاردم اسفند ماه ۱۳۹۵ در محل مجموعه فرهنگی و تاریخی باغ موزه نگارستان به نمایش درآمده و با شماره ۷۶۵ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.